column cfo, september-oktober 2005

"Het ernstig aangetaste internationale aanzien van zakelijk en politiek Nederland kan niet worden hersteld door uitbreiding van formeel toezicht. In plaats van verdergaande bureaucratisering van het economische domein moet prioriteit worden gegeven aan het verwerven van fundamenteel inzicht in de huidige economische en politieke wetmatigheden en krachtenvelden en de plaats van Nederland daarin.

Nederland heeft helaas niet geleerd van de gratis les uit de VS. Juist toen eind jaren negentig de toegevoegde waarde had moeten blijken, heeft het geperfectioneerde Amerikaanse “disclosure-driven” toezichtsysteem bewezen dat het de integriteit van de financiële markten, de financiële verslaggeving en de accountantscontrole niet kon waarborgen. Empirisch moge dus duidelijk zijn dat de nu in Nederland genomen toezichtmaatregelen niet zullen slagen waar het Amerikaanse toezicht faalde. Daarbij heeft Nederland, anders dan in Amerika, door de eeuwen heen toch al nooit uitgeblonken in het naleven van door “het bevoegd gezag” opgelegde formele regels en heeft het daar ook zijn welvaart niet aan te danken. Het ernstig aangetaste internationale aanzien van zakelijk en politiek Nederland kan dan ook niet worden hersteld door uitbreiding van formeel toezicht. Maar wat dan?

Economische en financiële markten betreffen het heden en moeten worden gefaciliteerd door slagvaardige verslaggeving en accountantscontrole. Dit essentiële maatschappelijke proces vereist adequaat materieel ondernemingsrecht en accountantsrecht en moet dus zijn gebaseerd op intensieve economische studie van het heden. Door de grote jaarrekeningaffaires is de nadruk veel te veel komen te liggen op formele rechtspraak en formele rechtsgeleerdheid. Jurisprudentie gaat over het ‘voltooide’ verleden en specifieke geschillen tussen specifieke partijen en biedt dus geen soelaas. Toezicht en rechtspraak geven daarbij uitsluitend negatieve prikkels aan het dagelijks handelen. Angst en fixatie op risicomijdend gedrag zijn het gevolg. Nodig is een creatieve faalanalyse van de in de loop van de jaren negentig gemaakte fouten, variërend van het negeren van een haperende democratie, falend ondernemingsbestuur, falende accountantscontrole tot het falen van het reeds lang bestaande toezicht op financiële markten, banken, verzekeringsmaatschappijen en pensioenfondsen. Door het onderkennen van de oorzaken van dit falen kunnen vervolgens alle krachten worden gebundeld om Nederlandse oplossingen te vinden voor de huidige economische problemen, zoals de substantiële onevenwichtigheden tussen de grote economische en monetaire deelsystemen als de VS, verbrokkeld en stagnerend Europa en (te) snel en niet harmonisch groeiende Aziatische grootmachten. Juist deze mondiale krachten hebben substantiële invloed op ‘het vermogen’ en ‘het resultaat’ van ondernemingen, op financiële markten en op de welvaart van Nederland.

MINDER TOEZICHT In plaats van verdergaande bureaucratisering van het economische domein moet dus prioriteit worden gegeven aan het verwerven van fundamenteel inzicht in de huidige economische en politieke wetmatigheden en krachtenvelden en de plaats van Nederland daarin. Voorkomen moet worden dat de Nederlandse samenleving in de nabije toekomst wegkwijnt en alleen nog maar bestaat uit betweterige politici, toezichthouders, juristen en formele auditors. De nadruk moet worden gelegd op opvoeding tot zelfstandig denkend. Dit impliceert een open onderwijssysteem, het op hoog niveau beoefenen van wetenschap en toegankelijke en begrijpelijke regels voor het dagelijks handelen, zodat weer met reden geappelleerd kan worden aan het gezonde verstand van de deelnemers aan het maatschappelijk verkeer. Toezicht kan dan tot een minimum worden beperkt. Door een hogere mate van rechtszekerheid voor het dagelijkse handelen kan de gang naar de rechter tot een minimum worden beperkt."

[i] ~~[i]~~ Drs Ruud H. Veenstra RA heeft een lange staat van dienst als openbaar accountant van grote en internationale ondernemingen (vanaf 1970) en als onafhankelijk accountancy-consultant (vanaf 1992) en publiceert daarnaast regelmatig over vakonderwerpen. www.veenstraaccountancy.nl